A aqueles que, coma min, naceron dentro do territorio Español supónsenos
unha competencia cultural básica que fomos adquirindo tanto de feito natural
–nas relación interpersoais do día a día― como na escola –a nivel académico a
través de materias pensadas para aportar estes coñecementos que o currículo
estatal considerou como saberes culturais esenciais. Sen embargo, que pasa con
aquelas persoas que veñen de fóra e que buscan obter a nacionalidade Española?
Abonda con que vivan aquí uns certos anos e se empapen da cultura real do país
nas rúas, nos locais comerciais, nas institucións públicas, etc?? Pois o certo
é que non. Pese a que a cultura é algo que só nunha pequena porcentaxe é
material (en forma de monumentos ou comidas típicas), as leis ditaminan que é
mesurable e pode ser catalogada e posta a disposición daqueles que queren
adquirir a certificación Española a través da CCSE ou proba de Coñecementos
Constitucionais e Socioculturais de España.
Con este exame os candidatos teñen que poñer a proba os seus coñecementos
da Constitución e da realidade social e cultural españolas. Para a elaboración
do test e do repertorio de contidos pertinente, o Instituto Cervantes tomou
como referencia varias fontes entre elas: documentos elaborados polo Consello
de Europa (Marco común europeo de
referencia para as linguas ou MCER; Manual
para relacionar exámenes co MCER), a Constitución española, documentos da
Administración pública de España e dous inventarios propios do Instituto
Cervantes (Referentes culturales e Saberes e comportamentos socioculturales).
O exame consta de 25 preguntas de resposta pechada das que se deberán contestar
correctamente un mínimo de 15. O 60% das preguntas tratan sobre goberno, leis e
participación cidadá en España, e o 40% restante sobre cultura, historia e
sociedade española e son estas últimas as que, na miña opinión, dan pé a un
posible debate sobre estereotipos formulado do seguinte xeito: ata que punto
somos nós mesmos, os españois e as institucións que nos representan,
responsables dos estereotipos culturais que pululan polo estranxeiro?
Gracias ao convenio Erasmus que tiven o privilexio de facer cando estaba en
terceiro de carreira, estiven vivindo un ano en Colchester (Inglaterra), ás
aforas de Londres, e alí compartín piso con outros 12 estudantes de diferentes
procedencias. Unha das cousas que mais me sorprendeu foi saber que, a pesar de
vir de continentes distintos, a idea que tiñan de España era moi similar: todos
pensaban que só por ser española tiña que saber tocar a guitarra e bailar unha
sevillana, ou que o vestido de flores era o fondo de armario de toda muller.
Tamén me preguntaban polos toros como se se tratase dun animal de compañía que
podes ter no xardín da túa casa e sacas a pasear de cando en cando. E, como
non, a paella e a tortilla tamén iban incluídas no paquete de “cultura
española” que eles me asignaban.
A miña sorpresa foi tal que empecei a preguntarme de onde saían todos eses
estereotipos culturais – a maioría desfasados― que eles tiñan e, pouco a pouco,
fun sacando en claro que eran os propios medios de comunicación os primeiros
interesados en sacar á luz estas imaxes. A través de películas, cancións,
videoclips e demais medios, as ideas sobre-simplificadas sobre os españois e a
nosa cultura estendéronse e seguen a estenderse por todo o globo terráqueo sen
que nós poidamos facer nada para remedialo.
Por iso me parece oportuno pararme a examinar as preguntas culturais que se
consideran oportunas para obter a nacionalidade española, un estatus que, se
supón, leva parello un dominio alto dos símbolos e significados culturais
xerais. Así que, investigando un pouco máis sobre o exame, atopei algúns
modelos por Internet con preguntas como: ¿Cuál
es la fiesta más famosa en Cádiz y Canarias? A) El Carnaval B) La Semana Santa
C) Los Sanfermines ou ¿Cuál es la
profesión de Penélope Cruz? A) Cantante B) Guitarrista C) Actriz.
Se nos paramos a reflexionar as respostas veremos que tanto o Carnal de
Cádiz e de Canarias como a actriz Penélope Cruz son dous reclamos televisivos con
transcendencia internacional que os medios de comunicación se encargan de
acuñar co selo de “español” e facelos símbolos desa suposta cultura común. Sen
embargo, eu, pola miña procedencia xeográfica, non me sinto para nada
identificada co carnaval nin de Cádiz nin de Canarias. De feito, en Galicia
(máis ao Norte no mapa) a tradición do carnaval é totalmente distinta a
calquera destes dous puntos xeográficos. E moito menos identificada me sinto
coa actriz Penélope Cruz. Simplemente é unha figura artística entre moitas
outras que triunfaron fóra das nosas fronteiras e sen embargo estase a tratar
como parte da cultura popular básica de calquera español.
En verdade creo que, máis que de elementos culturais, deberíamos falar de
construtos culturais elaborados polos medios de comunicación que, de forma
convencional, elixen unhas manifestacións culturais prototípicas por enriba de
outras. Detrás atópanse intereses tan diversos como a promoción ben de destinos
turísticos ben de produtos comerciais en auxe nun determinado momento
histórico. E isto pasa tanto no caso de España como do resto dos países do
mundo pois, quen non asocia México con rancheras, guacamole e fajitas, Francia
con queixo, viño e croissants, Italia con sol, praias e pasta ou Xapón con
sushi e a tradición manga?
Como te identifico?
ResponderEliminar