O Tratamento Integrado de Linguas (TIL)

Que é o Tratamento Integrado de Linguas?

O Tratamento Integrado de Linguas (TIL) consiste na elaboración dunha programación didáctica consensuada para as linguas vehiculares dun centro. Dita programación debe partir de presupostos accesibles ao alumnado e dunha metodoloxía común. O seu principal obxectivo é facilitar as transferencias lingüísticas entre idiomas e, en definitiva, mellorar a calidade do proceso de ensino-aprendizaxe.

Metodoloxía

Para acadar estes obxectivos é necesario adaptar a metodoloxía tradicional de ensino nas aulas, sendo o enfoque comunicativo o método máis axeitado para o ensino de linguas. Así, ponse en marcha o traballo por tarefas ou proxectos, isto é, a realización de pequenas actividades ou accións conectadas entre si que teñen como fin último a elaboración dunha tarefa final. Para lograr o obxectivo último, é necesario resolver cada actividade, superar as dificultades e descoñecemento sobre o tema en cuestión e cohesionar cada coñecemento obtido para dar coa resposta última do proxecto. Cada tarefa que se leve a cabo debe organizarse de maneira que se potencien e reforcen os estándares de comprensión lingüística(oral e escrita) e produción lingüística (textual, oral e interacción).

Son necesarios cambios

Para aplicar o TIL é necesario revisar os documentos marco do centro e adaptalos á nova metodoloxía. Máis concretamente, o Proxecto Lingüístico de Centro debe ser un documento elaborado e coordinado polo profesorado de diferentes linguas. Deste xeito, darase conta da realidade lingüística de docentes e discentes, a cal se adaptará e coordinará coas linguas vehiculares do centro educativo. O obxectivo desta relación entre linguas faladas-linguas ensinadas é a mellora do dominio funcional dos alumnos e alumnas no ámbito das linguas. En definitiva, é necesario a revisión da planificación integrada da ensinanza de linguas. Para iso, Guash (2005) propón cinco ámbitos que se deben ter en conta:

1. O desenvolvemento de habilidades de comprensión e expresión, oral e escrita
2. O coñecemento das situacións discursivas e os xéneros de texto
3. A interdependencia entre o uso lingüístico e a reflexión metalingüística
4. O coñecemento da diversidade lingüística
5. As actitudes lingüísticas [deben ser positivas deica a variedade]

Ademais, para traballar dende estes ámbitos de actuación de maneira coordinada, é necesario a creación do Departamento de Linguas no centro educativo, aínda que logo exista a subdivisión deste en diferentes linguas ou materias. Desta maneira, elabórase unha Programación Didáctica integrada das linguas do centro, que facilita a organización dos contidos e tarefas para cada materia, partindo da mesma metodoloxía e optimizando o aproveitamento dos recursos. Esta programación debe estruturase en tras apartados:

1. Situación sociolingüística do centro
2. Aprendizaxe de L1, L2 e L3, onde: L1 (primeira lingua do centro –galego-), L2 (segunda lingua do centro –castelán­–) e L3 (lingua estranxeira adquirida no centro –normalmente inglés ou francés–)
3. Temporalización dos proxectos e secuenciación dos contidos lingüísticos

O TIL, aínda que coordinado polo novo Departamento de Linguas, non debe ser exclusivo a este departamento. Este método didáctico debe estar presente nos contidos, pois, en todas as materias que transcorran durante o horario lectivo, de xeito transversal.. Sen embargo, para lograr este ambicioso obxectivo, parece conveniente partir da súa aplicación nas aulas de linguas.

Que e como debemos ensinar?

Como estamos a ver, a metodoloxía e a finalidade do ensino de linguas mudan, polo que tamén será necesario adaptar os contidos. As actividades deben buscar a intercomprensión das linguas da mesma familia e a transferencia de coñecementos. A súa organización debe partir, novamente, do traballo colaborativo entre o profesorado do centro, que integrarán os obxectivos. Así, o alumnado acadará a competencia comunicativa (para o emprego da lingua en diferentes contextos de comunicación) plurilingüe e policultural. Para iso, nas clases deben estar presentes as linguas do centro, as dos alumnos e alumnas e aquelas descoñecidas que se pretenden ensinar.

As actividades deben partir de situacións e contextos reais, dos coñecementos e usos lingüísticos dos alumnos e alumnas, para, deste xeito, activar a súa aprendizaxe activa, fomentar a actitude positiva e interese deica o descubrimento de novos coñecementos, potenciando o desenvolvemento das súas habilidades. Deste xeito o alumno convértese no suxeito de aprendizaxe e adquire maior responsabilidade no proceso. A función do profesor ou profesora será a de guiar e orientar aos discentes neste camiño, proporcionándolles contidos novos, ferramentas, estratexias de aprendizaxe e reforzo das habilidades individuais para conseguir un obxectivo grupal.

Cada proxecto ou tarefa realízase para acadar unha ou varias competencias básicas. Con este fin, preséntanse os contidos que se van a tratar. Deben adecuarse ó contexto do centro, e máis concretamente, ás circunstancias do grupo de aula e aos recursos dispoñibles (materiais, humanos e espaciais). Docente e discentes pactarán a temporalización e organización de cada actividade para acadaren os obxectivos.

A avaliación das actividades e da tarefa final é necesaria para a autorregulación da materia. Por un lado, os alumnos e alumnas comproban o grao de coñecementos adquiridos e os puntos nos que deben mellorar. Polo outro, a avaliación é de utilidade para os docentes porque, a través dela, poden mellorar o proceso de ensino e adaptarse ás necesidades dos discentes.

A avaliación debe medirse na obtención de competencias básicas durante todo o proceso, en contra da tradicional proba ou exame final. Poténciase así o carácter formativo das avaliacións, en detrimento do carácter sumativo que preside actualmente. Algunha das técnicas para avaliar son: a corrección do caderno de curso, a avaliación a través de debates, o rexistro anecdótico ou o grao de implicación no traballo en equipo.

Para mostra, un botón

Durante o Practicum I, realizado o pasado mes de decembro, tiven o meu primeiro acercamento ao TIL. A profesora que coordina o proxecto recoñece que é difícil implementar esta nova metodoloxía nun centro antigo, cunhas tradicións ben instauradas. Sen embargo, non desiste e leva a cabo pequenos proxectos que aportan unha visión diferente do proceso de ensino-aprendizaxe, tanto para alumnos coma para profesores.

Neste curso, o proxecto multilingüe que se vai desenvolver é “O amor na literatura”, na clase de Literatura Universal, de 1º de Bacharelato. A idea nace da desmotivación do alumnado nunha materia, en teoría, optativa. Sen embargo, moitos dos mozos e mozas que a cursan fano por descarte, como alternativa a outras materias “peores”. O resultado disto, como digo, é que a maioría do grupo no ten interese por aprender, ler e memorizar unha listaxe de autores e obras, contextos históricos ou características dun grupo literario.

Por iso, optouse polo enfoque comunicativo e o ensino por tarefas. Varias profesoras do departamento de Lingua Española están realizando cursos de formación sobre esta metodoloxía para coñecelo en profundidade e aplicalo máis efectivamente nas aulas. A organización e secuenciación dos contidos está sen rematar, posto que o proxecto se iniciará a finais do segundo trimestre e durante o terceiro.

Sen embargo, pódense adiantar xa as ideas que están na base do proxecto. A primeira toma de contacto para o alumnado virá coa organización de concursos con motivo da celebración de San Valentín (recórdase que o eixo do proxecto é o amor na literatura). Nestes concursos, ademais, acostuman implicarse profesores de diferentes departamentos do centro para crear actividades dinámicas, lúdicas e transversais. A partir de aí, os alumnos e alumnas estudarán os diferentes períodos da literatura prestando especial importancia ao concepto de amor imperante na época e a súa evolución diacrónica. Lerán fragmentos sobre o tema en diferentes linguas, realizarán debates literarios e dramatizarán un fragmento da obra que eles e elas escollan (das propostas) en varias linguas.

A avaliación realizarase conxuntamente a través de informes de seguimento da profesora e de cadros de autoavaliación dos propios discentes, que deberán avaliarse a si mesmos e aos compañeiros. Polo tanto, as clases de seguro serán máis distendidas sen a presión do exame ou proba final. Seguro que este proxecto traerá bos resultados porque, xa en decembro, os mozos e mozas tiñan ganas de pórse a traballar.

Bibliografía:

Díaz, Paco (2009). “Tratamento integrado das linguas nos centros educativos. Os círculos concéntricos”. En A cuestión lingüística. CFR de Pontevedra.

Guasch Grup, Oriol (2008) “Reflexión interlingüística y enseñanza integrada de lenguas”. En Textos de Didáctica de la Lengua y de la Literatura. Universitat Autònoma de Barcelona.

Noguerol, Artur (2007). “El tratamiento integrado de las lenguas en el marco europeo”. En Textos de Didáctica de la Lengua y la Literatura. Universitat Autónoma de Barcelona.

Ruíz Pérez, Teresa (2008). “El tratamiento integrado de lenguas. Construir una programación conjunta” En Textos de Didáctica de la Lengua y la Literatura. Universitat Autónoma de Barcelona.